Voor wie en wat precies zijn die 800 miljard EU defensie-eurootjes?

Kruideniersmentaliteit

HALLO! DAT IS DAN 800 MILJARD EURO; TEKENEN BIJ HET KRUISJE GRAAG

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, presenteerde eerder deze maand via een persconferentie het nieuwe defensieplan ter waarde van 800 miljard euro. Het onderliggende plan is nergens te bekennen en details worden achter gesloten deuren uitonderhandeld, maar dat weerhield Tweede Kamerleden niet om er op hoge toon van alles over te vinden. Het kabinet ‘zit er mee in de maag’ en plande voor hedenmorgen een extra coalitieoverleg in.

‘Nee, u spreekt niet met de woordvoerder maar met de assistente van de woordvoerder maar dit gaat over defensie dus moet ik u doorverwijzen naar een andere woordvoerder’, aldus de vrouw aan de andere kant van het telefoonnummer ‘press inquiries’ bij het Europese defensieplan. De defensiewoordvoerder in kwestie nam niet op en negeert tot op moment van publicatie de sms-berichten van DieuwsNieuws.

Net zoals de rest van Nederland heb ik de persconferentie van Ursula von der Leyen gezien maar omdat het gaat om 800 miljard euro met de semi-corporate klinkende strijdtitel ReArm Europe, was ik vooral benieuwd naar de plannen zélf.

Temeer omdat de Tweede Kamer de motie Eerdmans (JA21) heeft aangenomen waarin de regering wordt gevraagd Nederland niet deel te laten nemen aan ReArm Europe, omdat deze ‘deels gefinancierd zijn met gezamenlijke schulduitgiften’ en ‘defensie-uitgaven een nationale bevoegdheid moeten blijven’.

De rechts-liberalen van JA21 zijn al jaren kritisch op het idee van Eurobonds - oorlogsobligaties - omdat zij vrezen dat met name de Franse defensie-industrie er van gaat profiteren. De Franse president Emmanuel Macron is een warm pleitbezorger van oorlogsobligaties, net als voormalig Franse eurocommissaris Thierry Breton (onlangs ontslagen na een iets te voortvarende poging om Elon Musk en X aan te pakken).

Frankrijk is na de Verenigde Staten namelijk de grootste wapenexporteur ter wereld, maar kan door de hoge staatsschuld van 112% (3000 miljard euro) minder makkelijk investeren in diezelfde industrie. In tegenstelling tot Nederland, is de Franse staat namelijk aandeelhouder in grote eigen defensiebedrijven zoals de Naval Group, Thales Group en KNDS. Frankrijk heeft dus wel de industriële potentie maar door hun hoge staatsschuld minder internationale geloofwaardigheid om kapitaal vrij te maken (dit weer in tegenstelling tot bijvoorbeeld Duitsland).

800 miljard uit heur hoge haar

In haar persconferentie had Von der Leyen het over 150 miljard euro door gemeenschappelijke leningen (650 miljard zouden de lidstaten vrij kunnen maken als ze de Europese regels voor ordentelijke huishoudboekjes wat laten vieren), en precies hier sprak de Kamermeerderheid zich tegen uit. Het is niet alleen een kwestie van garant staan voor landen met een hogere staatsschuld, je wilt immers ook weten waarvoor je precies garant staat. Want waar de gemiddelde burger nog net geen DNA-uitstrijkje hoeft in te leveren bij de bank alvorens een hypotheek van 1,5 ton te kunnen verkrijgen (en men iedere transactie van 100 euro tegenwoordig wil registreren), repte commissievoorzitter Von der Leyen over ‘naar verwachting 800 miljard euro’ zonder duidelijk te maken waar die euro’s dan precies vandaan komen, en op basis waarvan ze dit getal uit heur hoge haar tovert.

Er is op het Europese continent jarenlang sprake geweest van onderproductie en onderinvestering in de (eigen) defensie-industrie, dus dat die politieke noodzaak wordt gevoeld nu de Verenigde Staten hun eigen plan trekken - en Brussel daarom haar kans schoon ziet - is niet zo vreemd. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) noemde de motie ‘voorbarig’ omdat de plannen nog niet definitief waren, maar de motie ging meer over de methode van financiering van die plannen, dan over de plannen zelf.

Over dat laatste heerst nog volop onduidelijkheid. Want voor welke industrie en wie staat Nederland eigenlijk garant? De Europese Commissie zal - namens de lidstaten - de leningen aangaan, maar ook deze verdelen onder gezamenlijke Europese defensieprojecten met een minimum van drie Europese landen, of twee Europese landen plus Oekraïne. Welke bedrijven zitten daarin? Uit welke landen precies? Maar nog belangrijker: welke hardware valt precies onder die ‘strategic enablers’ waar Von der Leyen over rept. ‘Electronics’ en ‘cyber’ zegt niet zoveel. Met een beetje fantasie valt de NAVO-Nokia van Mark Rutte ook onder een ‘strategic enabler’, tenslotte.

En misschien een vreemde vraag, maar: wie gaat al dat militaire materieel vervolgens bedienen, precies?

Juist deze randvoorwaarden en hoe deze details worden uitonderhandeld, maken het cruciale verschil tussen een mogelijke boost van de industrie (waar Nederlandse MKB óók een graantje van meepikt) en de slurpende geluiden van een money pit. Je mag verwachten van Tweede Kamerleden - wier primaire taak toch boekhouder over de belastingcenten is - dat verschil scherp krijgen alvorens ergens mee in (of tegen) te stemmen.

Dramaqueens

Hier wordt het interessant. Ik ken de details (nog) niet, u ook niet - maar navraag bij de Kamerfracties leert: de Kamerleden ook niet. Vooralsnog moeten we allemaal varen op de zeer summiere persconferentie van Von der Leyen.

Desondanks werd de motie van Eerdmans - die duidelijk ging over het financieringsmechanisme van gedeelde schulden - direct voorzien van hysterische oppositieondertitels, zoals: ‘op het scharnierpunt van de geschiedenis heb je geen boekhouder nodig’ (CDA), ‘kruideniersmentaliteit’ (CDA), ‘oliedom en onverantwoord’ (D66) en ‘Nederland zit in een Europees isolement samen met Hongarije. Dit kabinet dobbert stuurloos op de golven. Ongekend’ (ChristenUnie).

Ook de media konden hun sentiment niet onderdrukken: ‘opvallend’ noemde RTL Nieuws het aannemen van de motie Eerdmans. Het woordje ‘opvallend’ was echter opvallend aangezien Nederland - samen met Duitsland - in de Europese Unie juist bekend staat als een ‘frugal state’ - een zuinig beestje. Een lezenswaardig artikel op EurActiv (niet bepaald een anti-EU website) wees nota bene vóórdat Eerdmans zijn motie had ingediend erop dat Nederland waarschijnlijk zou gaan steigeren bij het element van een gedeelde schuldenlast. Duitsland is overigens eveneens traditioneel tegen, al hebben deze zich nog niet uitgesproken. Enfin, iedereen verwachtte dat Nederland hierover zou vallen behalve Nederland zelf.

Jaap Jansen (BNR) kon het - net als ChristenUnie - niet laten om te benadrukken dat Nederland zich nu naast Hongarije schaart. Terwijl het veto van Hongarije ging over een gezamenlijke tekst vanuit de Europese Raad voor militaire assistentie aan Oekraïne. Dat is toch echt iets anders dan ‘800 miljard euro voor de Europese defensieindustrie’ vanuit de Europese Commissie. Want juist voor dit laatste stemde de Europese Raad van 5 maart unaniem voor (dus inclusief Hongarije), en dus mag Von der Leyen haar defensieplannen uitwerken voor verdere discussie op 20 en 21 maart. Dat een oppositiepartij zoals ChristenUnie en CDA deze zaken voor politiek gewin verhaspelen, oké vooruit - maar van journalisten mag je toch verwachten dat zij dit verschil zien en duiden.

Zelfs de twitteraars die ik normaliter inschat als stabiele geesten hadden het over ‘Russisch leren’, ‘Den Haag is weer 10 mei 1940’ en ‘fijn dat we zonder schulden een nieuwe wereldoorlog ingaan’.

Koude Oorlog-incontinentie

Kritisch zijn op de defensieplannen van de Europese Commissie is niet hetzelfde als tegen steun voor Oekraïne zijn. NSC stemde bijvoorbeeld in met de motie Eerdmans, maar ook met de extra miljarden voor Oekraïne en liet weten open te staan voor het verhogen van de NAVO-norm (iets waar de PVV en BBB tegen zijn).

Daarnaast zijn defensie-uitgaven altijd een nationale aangelegenheid geweest: deze via de Europese Commissie laten lopen is een stap waar Von der Leyen (evenals haar voorgangers) al heel lang van droomt, maar die tevens een niet misverstane stap richting Europees federalisme is.

Daar kun je voor, of tegen zijn - prima, maar wees ook als politieke partij eerlijk dat je dus óók met deze institutionele ommekeer, inclusief de bijbehorende consequenties instemt, en je niet louter lafjes verschuilt achter Oekraïne. Gezamenlijke aanschaf van middelen via de Europese Commissie zal ook in zekere mate je militaire inzet bepalen én eigen beleidsvrijheid beperken.

Als de oorlogen in Afghanistan en Irak één ding hebben laten zien, is het echter dat de Europese veiligheidsbelangen mijlenver uit elkaar liggen. In de praktijk blijkt de militaire opt-in - in plaats van een lock-in - het meest werkbaar. De politieke pleitbezorgers van Europese oorlogsobligaties zijn net zo duidelijk en helder over hoe zij Europese militaire samenwerking in de toekomst zien, als Von der Leyen over haar 800 miljard euro. Twee mogelijkheden: óf ze hebben er niet grondig over nagedacht óf durven niet met de federalistische billetjes bloot.

Want om snel geld vrij te maken - onder meer voor Oekraïne en de eigen industrie - zijn er ook minder ingrijpende opties mogelijk. Zoals bijvoorbeeld btw-tarieven aanpassen, regels versoepelen voor leningen bij banken, of wat te denken van de overgebleven knaken uit de coronafondsen. Of, nog een optie, maak gebruik van de gloednieuwe Defence, Security and Resilience (DSR) Bank. Dan zijn er daarnaast nog de bevroren Russische tegoeden die aangesproken zouden kunnen worden (dat gaat om vele miljarden), maar daar is Frankrijk weer op tegen (I wonder why?).

Tot slot is een korte termijn oplossing (meer geld vrijmaken) niet hetzelfde als lange termijn stabiliteit (schulden onder controle houden). Je wilt immers nog wel een vrije markt hébben om te verdedigen straks.

Wars are not paid for in wartime, the bill comes later, stelde Benjamin Franklin al. De enigen die stuurloos op de golven meedeinen, zijn toch echt de Kamerleden en opiniemakers die hun emotionele Koude Oorlog-incontinentie niet onder controle krijgen en als een kip zonder kop pleiten voor sneller, sneller, meer, meer, meer, zonder precies een idee te hebben van wat dan precies.

Gratuite hysterie is een fijne luxe, een mooie verworvenheid misschien wel, maar wel eentje die we ons in deze geopolitieke tijden niet kunnen veroorloven.