Verlos ons van de Seculiere Dominee

Koop een Harley en laat ons met rust.

Na de zoveelste Correspondent-midlifer die via een theatertour of boek het maatschappelijke Licht laat schijnen op Ons Onwetenden - is het mooi geweest. Tijd voor een interventie.

Een van de grote krenten in de pap van werken in de journalistiek is het tegenkomen van boefjes. Sjaggeraartjes die de regels naar hun hand weten te zetten. Sjoemelaartjes die de zakken vullen. Gladjakkers die de media overtuigen dat ze het écht niet voor zichzelf doen maar voor verlossing van de politieke of maatschappelijke ziel. Het is haast een kunst op zichzelf. Weinig dingen vereisen immers zoveel cognitieve creativiteit als (zelf)deceptie.

Mijn favoriete blad Propria Cures is al jaren heer & meester in het identificeren van literaire laaienlichters. Roxanne van Iperen? ‘Heel goed in boeken afleveren die ze zelf niet geschreven heeft’ maar ondertussen ‘alles wat iets wegheeft van een verhoging als podium te beklimmen’ om vervolgens met niets betekende zinnen ‘veelbetekenend in de camera te kijken’ om de indruk te wekken dat we getuige mogen zijn van een belangrijke morele les.

Karim Amghar? ‘De nieuwste opwindbare cymbaalaap in de vonkjesfanfare’. Je mag volgens Amghar immers niet meer spreken van ‘hoog’ en ‘laag’ onderwijs. Het oordeel van Propria Cures: ‘Niet begrijpen dat ‘hoog’ en ‘laag’ in deze context totaal onproblematisch kunnen verwijzen naar moeilijkheidsgraad i.p.v naar prestige, komt niet voort uit een even onproblematische moeite met theoretisch denken, maar is gewoon kankerdom’.

Het satirische studentenblad legt slechts het topje van de Correspondenten-ijsberg bloot.

Podcast. Boek. Theatertour.

Samen met een bevriend vakgenote houd ik een nauwkeurig gecureerde ‘Charlatan & Grifters’-lijst bij. Elke potentiële charlatan of grifter die we nomineren is voorzien van een motivatie, inclusief pleidooi waarom we te maken hebben met een ‘charlatan’ (denk: Diederik Stapel) of ‘grifter’ (denk: Megan Markle). Waar de charlatan zelf dondersgoed weet de hoofdact te zijn in een zelfgecreëerd circus, zijn grifters meer de side-act die door zelfdeceptie anderen alleen maar nog beter weten te overtuigen van hun vermeende capaciteiten (denk: de waarzegger in het tentje op de kermis).

Afgelopen week ontstond er discussie: is het hebben van een eigen theatertour een dead giveaway van het charlatan of grifter-schap? Voorlopige conclusie: de onderliggende variabele is narcisme. Want niet iedere narcist is een charlatan, maar iedereen met een eigen theatertour op zijn minst een narcist.

De Waarheid. Een hele worsteling.

Aan narcisten geen gebrek in medialand, en dus staat de theatergids bol van talkshowgasten of journalisten met een eigen theatertour.

Zo is daar een theatershow van advocaat Gerard Spong (die zijn hondje meeneemt op het podium) of voormalig Amerika-correspondent Charles Groenhuijsen (die speciaal voor zijn theatertour op gitaarles ging *slaat een kruisje*). Kers op de taart is journalistenkoppel Marcel van Rosmalen en Eva Hoeke die van Amsterdam naar Wormer verhuisden en daarmee de planken opgingen (de bezoekersrecensie die sprak van ‘een opgewarmd prakje uit de magnetron van de middenklasse’ wil ik u niet onthouden).

Nu zijn Mediaparkbewoners die in de theatrale navel van hun eigen mediamerk donderen tot daar aan toe, maar dan is daar nog de kletsende klasse van dominee-journalisten. Een categorie op zichzelf. Met herkenbaar recept: een setje grijsgedraaide paradepaardjes rakend aan een ongelijkheidsthema, een uitgewerkte versie van de eerdergenoemde paradepaardjes in een boek uitgegeven bij de Correspondent en een mediatour langs talkshowtafels en theaters als Correspondent.

Uiteraard worden de grootste maatschappelijke uitdagingen steevast geïdentificeerd door mannen, doorgaans geboren in de jaren ‘80 met zilveren tot gouden lepel in de mond, die danwel open deuren trappen (zodat het publiek zelfvoldaan kan naborrelen met de conclusie ‘zie je wel, dat zeiden wij toch ook al tegen elkaar!’) danwel de eigen wereldvreemdheid presenteren als bewijs van intellectuele nieuwsgierigheid (zie bijvoorbeeld deze onbedoeld epische reportage van een Correspondent die op gewone-mensen-safari ging op de parkeerplaats van een Jumbo supermarkt).

Het meest opvallende: ze waarschuwen ons voor valse profeten.

De Waarheid. Een hele worsteling II

Jezelf als Goed Doel

In welke hoedanigheid de Correspondenten corresponderen is niet altijd duidelijk. Zelfs niet in fysieke zin. Zo werd het mediamerk enkele jaren terug beschuldigd van misleiding: met subsidie- en donatiegelden zou er een Amerikaanse dependance komen maar het bleek vooral een uitbreiding van de Nederlandse redactie. Een Amerikaanse journaliste die voor het avontuur al ontslag had genomen bij Buzzfeed, in de veronderstelling dat er ook een fysieke redactie zou komen, voelde zich misleid. Volgens gedupeerden opzettelijk, volgens De/The Correspondent kwestie van foutje-bedankt.

Sindsdien zijn de Correspondenten zich gaan toeleggen op de Heilige Drie Eenheid van artikel, boek en theatertour. De boodschap - of het nou een morele ambitie is of het gepijnigd afvragen Wat de Waarheid nu eigenlijk is - is redelijk voorspelbaar. Minder duidelijk zijn ze over de hoedanigheid waarin ze spreken.

Zo is Sander Schimmelpenninck journalist in een theatercollege over kansenongelijkheid, maar zodra hij van leer trekt tegen tokkies ineens columnist. De ene keer zet hij zich neer als de nuchtere Twent en plattelandsjongen, de andere keer is hij de serieel succesvolle ondernemer die bij het corps heeft gezeten. Afhankelijk van het tegenargument kiest hij zijn rol. Hetzelfde zie je bij Rutger Bregman: de ene keer is hij journalist of historicus, dan weer een wanhopige activist die wandelend door New York de laptopklasse in emotionele toestand oproept zich te verenigen voor een revolutie.

Damen Shipyards-telg is immers ook een gewone havenjongen uit Gorinchem

Dat continu wisselen van rol waardoor je inhoudelijk niet aan te spreken bent op de verantwoordelijkheden die bij een bepaalde rol passen, zie je ironisch genoeg regelmatig bij conspiracy-nutjobs. Zo pleitte de Britse cabaretier Russell Brand op TV voor een totale omverwerping van het huidige kapitalistische systeem, maar toen de journalist hem een grafiek liet zien was zijn reactie ‘Ik ben maar een comedian, ik heb geen tijd voor grafieken!’.

Brits politiek commentator Douglas Murray merkte dit trucje eveneens op toen hij vorige week aan tafel zat in de Joe Rogan podcast en de presentator erop wees dat er in toenemende mate mensen aanschoven om te praten over de oorlog in Oekraïne, Gaza of COVID-19 zonder daar kennis over te hebben om vervolgens - zodra ze daarop worden bevraagd - te roepen ‘slechts een comedian’ te zijn.

It’s like punching through jelly. Zo is Schimmelpenninck columnist wanneer hij zijn vitriool spuit richting de onder hem gestelden die ook nog eens het lef hebben om rechts te zijn, maar weer een serieuze Correspondent-meneer als hij ‘werkt aan voorstellen voor een rechtvaardiger Nederland’. Zijn opportunistische geshop in cijfers als hij Nederlandse vrouwen voor ‘deeltijdprinsesjes’ uitmaakt blijft onderbelicht. Door continue te shapeshiften in de publieke ruimte, ben je nooit volledig aanspreekbaar en dus verantwoordelijk te houden. Je hoeft je immers niet te houden aan de eisen van een journalist als je slechts columnist bent.

Door het wisselen van die rollen, is het ook lastig om de onderliggende belangen helder te krijgen. Van een journalist kun je doorgaans wel inschatten wat diens onderliggende belang is. Van een columnist ook. Maar wat zijn precies de belangen van een historicus slash activist die de Morele Ambitie heeft om geld aan zichzelf te doneren? En wat van iemand die met publiek geld een documentaire maakt maar in het reclameblok je een pensioenproduct probeert aan te smeren?

Ongelovige Thomas

De Correspondent-klasse van dominees verpakt hun boodschap in een zalvende toon van oplossingen. We hebben morele ambitie nodig. Bruggen voor over de kloof. Een nieuwe visie op de Waarheid, die volgens Rob Wijnberg toch vooral vraagt om een ‘nieuw verhaal over vooruitgang’. Een verhaal die hij tegen betaling wel wil komen vertellen, uiteraard.

Of koop een van de boeken in de webshop voor een weg uit de chaos die ons PVV-winst, Twamp en Caroline van der Plas op een trekker bracht. Allemaal in de naam van Ongelijkheid, amen.

Wat deze midlife mediamannen bindt, is dat zij maatschappelijke ontwikkelingen aangrijpen om woorden te geven aan hun eigen particuliere emotie: online roadrage bij Schimmelpenninck, activistische wanhoop van Rutger Bregman (‘we have to sssstjand up now!’) en vaderlijke bezorgdheid bij Rob Wijnberg. Er is bij deze heren niet alleen steevast een rolvervaging (ben je journalist, of activist, en welke belangen horen daarbij?), maar hun maatschappelijke betogen zijn dermate vanuit zichzelf geredeneerd dat de analyse-eenheid niet scherp is.

Want hebben ze het nu over De Wereld, of misschien toch vooral over Zichzelf in die wereld?

Een vraag die niet duidelijker beantwoord kan worden door even twee minuutjes te kijken naar deze meltdown van Correspondent Joris Luyendijk (inclusief de scherpe analyse van de heren van de Boze Geesten podcast die het fileren).

Het meest vermakelijke is dat de Correspondenten het desondanks voor elkaar krijgen om de verklaring van hun eigen bezorgde, boze of verwarde emotionele toestand steevast buiten zichzelf te leggen. Volgens Schimmelpenninck is ‘het populisme’ de schuld van een verwende middenklasse waar we geen medelijden mee hoeven te hebben (‘want twee auto’s voor de deur’) die ‘in toenemende mate gevoelig is voor domheid’.

Hoogopgeleiden zijn er altijd heel erg goed in om met veel dedain neer te kijken op zogeheten ‘platte’ goedgelovigheid, zoals bezoekers van een Paranormale Beurs of adepten van RTL4-huischarlatan Derick Ogilvie maar tegelijkertijd de balk in het eigen goedgelovige oog niet te zien. De Belgische wetenschappers Maarten Boudry en Johan Braeckman schreven hierover het boek ‘De Ongelovige Thomas heeft een punt’. Hun observatie: slimme mensen zijn juist door hun cognitieve capaciteiten beter in staat onzin te verdedigen. Zij kunnen met hele dure woorden, esoterisch taalgebruik en moeilijk te bevatten kromredeneringen mensen imponeren.

Niemand is immuun voor pseudowetenschap en irrationeel denken. Denk maar aan Elizabeth Holmes die met haar bedrijf Theranos een bestuur vol Stanford professors op een gegeven moment 9 miljard dollar waard was, totdat bleek dat ze haar product niet kon leveren. Of wat de denken van de kunstwereld die 3 ton neertelde voor een schilderij van de vierjarige Marla Olmstead, die hoogstwaarschijnlijk door Pappie de Amateurschilder zijn gemaakt (omdat hij erachter kwam dat bij proxy van zijn peuter er eindelijk eens geld was te verdienen).

Pijnlijk privilege

Wellicht is het spelen met rollen in het publiek debat niet eens het meest aanmatigende van deze seculiere dominees, maar de onderliggende premisse. Het is de impliciete arrogantie dat zij (the chosen ones) immuun zijn voor menselijke eigenschappen zoals kortzichtigheid en goedgelovigheid. Alleen dan kun je met droge ogen semi-journalistiek bedrijven vanuit het oogpunt van Wat Zou Moeten Zijn (in plaats van we report, you decide). Alleen dan kun je met uitgestreken gezicht een nieuwe definitie van De Waarheid of Domheid formuleren. Zelfs een poortwachters-rol toedichten in een publieke debat waar je eigenlijk geen controle (meer) over hebt.

Waar we ongevraagd getuige van zijn is een collectieve identiteitscrisis van progressieve podiumbeklimmende midlifers uit de bovenklasse. Zij zijn namelijk niet komen bovendrijven vanwege hun rebelse of verfrissende ideeën, maar door het verkondigen van het progressieve woord met goedkeurend knikje van oudmediale poortwachters. Ik ken weinig andere media-startups die abonnees mocht werven op primetime bij de publieke omroep of jonge journalisten die hun boek mochten pluggen aan meerdere talkshowtafels tegelijkertijd. Net zoals Arjan Lubach dat eeuwige jongetje in VWO-6 blijft die lekker rebels doet in de klas met goedkeuring van de docent (en daarom nooit spannend zal worden), zijn ook de Correspondent-veertigers feitelijk niets meer of minder dan de minder gerimpelde versie van hetgeen er al is in medialand.

Het hoeft nooit stuk, slechts ‘anders’. De overheid kan nooit de vinkentering krijgen, maar krijgt een bezorgde ‘oproep’. In deze cosplay kritiek herken je de verdediging van de status quo: ze hebben er hun positie aan te danken. En zelfs die prettige positie, de pijn van privilege, is een kruis dat De Correspondent voor Ons draagt. Deze zelfvoldane cirkel jerk is dan ook rond met het boek van Simon van Teutem, de nieuwe Correspondent-belofte, die zijn eigen burgerlijke braafheid niet analyseert in termen van gebrek aan karakter maar verkoopt als een breder maatschappelijk probleem van verspild talent.

Misschien is deze klasse van mid- en quarterlifende internetboomers het levende bewijs dat bovengemiddeld intelligente mensen in (om in Propria Cures termen te blijven) kankerdomme dingen kunnen geloven.

De internetgeest gaat écht niet meer in de fles.