Portugese Blackout bleef Purge-vrij

Tuga weerbaarheid

We moeten in Europa er rekening mee houden dat de stroom wat vaker uit zal vallen. Volgens serieus kijkende generaals wegens kabelknipgrage Russen, de Portugese case study wijst op een overslaande storing. Een verslag vanuit de blackout.

De stroom valt hier wel vaker uit. Soms is er eventjes geen water. Als de gemeente ergens aan gaat werken, krijg je geen brief van te voren. Het gebeurt gewoon en je merkt het wel als het zover is. Er is buiten de stad geen plattegrond van het waterleidingnet, dus als João de Bouwer weer eens op goed geluk met zijn graafmachine in een willekeurige landweg zit te Buurman & Buurmannen, wil er wel eens een waterleiding sneuvelen.

Meestal duurt het een werkdag, als je pech hebt twee.

Toen de buurman over het hek tetterde dat de stroom er af lag, wist ik in ieder geval dat het niet aan ons huis lag. Dankzij Twitter wist ik dat het ook niet aan een onhandig boertje had gelegen: naast het volledige adoptiemoederland Portugal zaten ook Spanje en delen van Frankrijk zonder stroom.

RTP <3

Gelukkig was er nog internet dus via publieke omroep RTP zag ik beelden van gestrande reizigers op vliegveld Lissabon. Het openbaar vervoer lag volledig stil. De managementsamenvatting: kritieke infrastructuur liep op generators. Leger, politie, ambulance en brandweer draaiden nog en verder wisten de journalisten het ook niet. Journalisten gewoon horen zeggen ‘en meer weten we simpelweg op dit moment niet’ is overigens een verademing.

En een schril contrast met Nederlandse en Angelsaksische manier van crisisverslaggeving. Zo staat mij de berichtgeving na terreuraanslagen nog helder voor de geest: blijven uitzenden ook al is er geen hol te melden, en vervolgens een mediageile expert - die net zoveel informatie heeft als elke willekeurige Arie op straat - lekker laten speculeren over Wat Er Nu Mogelijk Achter De Schermen Gebeurt.

De kalmte van de publieke omroep stak dan ook flink af tegen die van de Portugese CNN waar Jorge Silva Carvalho, talking head defensiezaken aldaar, voorspelde dat Lissabon binnen 48 uur in totale chaos zou vervallen. Want zou de Politie na die tweede nacht nog wel in staat zijn om energiestroperij bij bijvoorbeeld ziekenhuizen te voorkomen? Portugal is helemaal nergens op voorbereid! Het zorgt er misschien voor dat mensen blijven kijken, maar je kunt je afvragen of dergelijk gespeculeer is wat mensen moeten zien. Er zit nog wel wat journalistieke ruimte tussen ‘move along people, nothing to see here’, en binnen een paar uur The Purge in de hoofdstad vast aankondigen.

Ondertussen in Nederland was het ‘Kan Dit Ook Bij Ons Gebeuren’ haakje te lezen, een mildere variant van het ‘En? Gaan we dood? Het is erg hè? We gaan eraan…toch?’-haakje. Energie-expert van TNO, René Peters, stelde de nu.nl - lezers echter gerust:

Het spreekt in het voordeel van Nederland dat we relatief veel interconnectors hebben. Dat zijn internationale verbindingen tussen elektriciteits- en gasnetwerken. Zo zijn we niet alleen verbonden met buurlanden België en Duitsland, maar ook met het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Noorwegen. "Als er in Nederland aanbod wegvalt, kan dat opgevangen worden met stroom van elders", zegt Peters.

That didn’t age well.

Op het moment van schrijven is het twee uur ’s nachts - ik werd wakker door allerlei aanspringend spul - en lijkt het er juist op dat er sprake was van een domino-effect tussen netwerken. Eerder vanavond hoorde ik een woordvoerder van de Portugese netwerkbeheerder REN op de radio zeggen dat mogelijk een storing in Spanje is overgeslagen op het Portugese netwerk: ‘Juist omdat onze netwerken met elkaar zijn geïntegreerd’ maar over ‘de exacte oorzaak’ kon hij niets zeggen. ‘Vergelijk het met een stop die doorslaat in je huis, ook dan moet je groep voor groep bekijken waar het vandaan komt. Dit probleem hebben wij nu op nationaal niveau met veel meer verbindingen’. Dus ja, met elkaar verbonden zijn kan zorgen voor back up maar ook besmetting.

Zowel netwerkbeheerder REN als de Portugese autoriteiten lieten vrij snel weten dat het waarschijnlijk geen cyber-aanval was. Toch kreeg ik een appje van een Oekraïense vriendin. Of ik ook had gehoord dat de Russen erachter zaten? Ik kreeg het volgende bericht doorgestuurd wat volop circuleerde in WhatsApp groepen (en ook terugvond op X):

De blackout was nog geen 12u bezig en ik was ondanks mijn zeer beperkte mediadieet al een journalistieke aankondiging van The Purge en een fake news bericht rijker.

Speculatie over de oorzaak kwam grotendeels van buiten Portugal, maar ook via gerenommeerde media: zo las ik in berichtgeving dat netbeheerder REN zou hebben gezegd dat de oorzaak in Spanje lag aan atmosferische storingen. Nu heb ik toevallig op de radio diezelfde persconferentie geluisterd en niemand dat horen zeggen. Verder zoeken leert dat Reuters dit bericht ondertussen heeft verwijderd (maar deze nooit gegeven verklaring is nog wél te lezen op Nederlandse nieuwssites).

Tijdens een blackout hebben we wellicht meer te vrezen van de speculatie van mediageile experts, onzorgvuldige journalistiek in combinatie met via social media verspreidde nepverklaringen die rondgaan onder degenen die nog wél internet hebben.

Kassa’s zijn elektrisch, Rob

Enfin, het was middag. De stroom lag eraf en met blackouts van deze omvang kun je op de vingers natellen dat alleen al het vinden van het probleem wel even gaat duren. En als ze die dan (deels) hebben gevonden, weet je ook dat de kritieke infrastructuur en grote steden als Lissabon en Porto eerst aan de beurt zijn. Gevolgd door de Algarve. We zijn toch een beetje het Zeeuws Vlaanderen van Portugal.

Er zat maar een ding op: de auto pakken, poolshoogte nemen en meteen kijken of er nog wat aanvullend proviand en cash was te scoren. Rob de Wijk adviseerde vorig jaar in dagblad Trouw: haal maar wat cash in huis voor die onvermijdelijke cyberaanval, ‘want pinnen kan niet meer’. Nee, maar je kan ook niet meer naar een winkel, Rob. Want vrijwel alle kassa’s zijn elektrisch.

De meeste winkels waren dan ook twee uur na de stroomuitval gesloten. Benzinepompen lopen ook op stroom, dus je bolide aftoppen of diesel scoren voor een generator kun je ook vergeten.

Alle supermarkten en winkeltjes waren dicht, op de lokale Lidl na. Gek genoeg deden daar de pinautomaten het nog. Waarom hier wel en elders niet, kon het personeel niet vertellen: ‘zolang het gaat, gaat het’. De rijen stonden tot letterlijk halverwege de winkel. Liters water, olie, meel, blikken tonijn en knakworst - hoe langer houdbaar des te leger de schappen. Het enige vergelijkingsmateriaal wat ik heb was de lokale Dirk supermarkt toen de eerste corona-lockdown boven de Nederlandse markt hing, maar dit was vele malen drukker. Tegelijkertijd ook gemoedelijker. Gerda’s en Karens zijn toch meer een West-Europees en Amerikaans fenomeen. Een sluimerende onrust merkte je hooguit aan iets frequenter getoeter naar elkaar op de parkeerplaats. Toeteren is immers de Portugese sociaal geaccepteerde frustratie-geleider. De beveiliger - die er normaliter staat als afschrikking tegen opdringerige junkies die mensen met boodschappen lastig vallen voor eten of geld - was vooral bezig om de continue bezette karretjes en winkelwagentjes te herverdelen.

Door het buitenleven hebben de meeste Portugezen (ook regelmatig op balkons van appartementen) een klein buitenkeukentje, dus de zakken houtskool gingen er ook aan. Een BBQ is in principe een fornuis, en met een gietijzeren pan met deksel heb je een oven. Milieudefensie en heel wat VVE’s gaan het niet leuk vinden maar qua weerbaarheid is een BBQ op het balkon - voor wanneer alle graatjesvloer-appartementen zonder inductie komen te zitten - niet eens zo een slecht idee.

Opvallend genoeg: er waren vrijwel geen expats en al helemaal geen toeristen te bekennen. Die zaten allemaal nog op de terrassen van de boulevard waar hier en daar ook nog enkele pinautomaten het deden. Een andere categorie voor wie het business as usual was: de wegwerkzaamheden aan de N-weg die midden door Olhão loopt.

De rest was gesloten.

Driemiljoen soorten stekkers

Bij thuiskomst bleek internet en telefoon te zijn uitgevallen. Geen bereik op de Portugese en Nederlandse simkaarten. Aan de buren gaf ik door welke winkels open waren en welke niet, zij gaven door wat de laatste stand van zaken was.

Nu hebben we lades vol oude digitale camera’s en elektrische onbestemde meuk, kabelaansluitingen, driehonderdmiljoen miljard stekkertjes en losse kabels maar geen radio. Opgeladen laptops, iPads en je auto zijn leuke backup powerbanks voor je telefoon maar qua informatievoorziening was ik afhankelijk van de radio. Al moet ik toegeven dat dit deels was ingegeven door het angstaanjagende idee van mogelijk een week (of langer) geen muziek kunnen luisteren.

In de auto - ‘We hebben nog een jerrycan in de schuur. Wedden dat ik in geval van nood de diesel voor exorbitante prijzen zou kunnen verkopen, ha!’ - kon ik voor de avond viel nog het laatste nieuws meepikken. Naar verwachting zouden ziekenhuizen met enkele uren weer aangaan, gevolgd door Lissabon en Porto en dan ‘de rest van het land’.

Misschien had ik vorige week Lord of the Flies niet moeten herlezen maar ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat in tijden van crisis (andermans) angst en sociale besmetting de grootste uitdagingen zullen zijn. Het zijn tenslotte deels onderliggende sentimenten die valse berichtgeving aanjagen. Of die er voor zorgen dat je - zoals ondertekende - bovenop een voorraad ingeblikte vis en houtskool zit. Een voedselvoorraad, (paar emmers) water en wat geruststellende radioberichten is nuttige symptoombestrijding, maar als dit soort ongein te lang duurt krijg je toch vanzelf The Purge.

Of een kapotgezellige buurtbarbecue. Ik gok vooralsnog op het laatste.