Seculiere christendom-knuffelaars zijn gevaarlijk naïef
Jezus is geen antwoord op een mokkel met paars okselhaar
Teveel rechts-liberalen en zelfverklaarde seculieren romantiseren het christendom en menen daarin een tegengif tegen woke en een Westers antwoord op islamisme te zien. Vaak lijken ze niet te beseffen hoe letterlijk sommige gelovigen hun religie nemen.
Interessante gast vorige week bij Sam Harris: de christelijk-nationalistische pastor Doug Wilson schoof aan. Wilson leidt ruim 170 gemeenten en onder zijn kudde bevindt zich ook de Amerikaanse minister van Defensie Oorlog, Pete Hegseth. Hij verhuisde zelfs speciaal naar Tennessee om zich aan te sluiten bij Doug Wilsons denominatie van zogeheten Reformed Reconstructionism.
De volledige podcast met Harris en Wilson is een absolute must see voor iedereen die zich interesseert in (of bezig houdt met) militaire zaken en geopolitiek want het geeft namelijk een transparant kijkje in de ideologische keuken van het huidige politieke hoofd van het meest machtige leger op aarde. Dit is trouwens alleen mogelijk omdat Sam Harris nergens de behoefte voelt om zelf op zijn morele high horse te klimmen (watch and learn, Mediapark) maar zich eerst geduldig laat onderwijzen in het wereldbeeld van Wilson. Om hem pas daarna - als gelijke - kritisch te bevragen.
Het is dankzij deze manier van interviewen dat Wilson zich uiteindelijk in het tweede uur ontpopt als de Westerse equivalent van de Taliban. Hij ziet secularisme als een gefaald project en Christus moet de ‘Heer over alles’ zijn. Het uiteindelijke doel is een Christelijke republiek waarin de bijbelse wetten gelden en hij voorziet deze ‘presbyteriaanse utopie’ over een jaar of vijfhonderd.
De weg naar de macht is vredelievend: er wordt geen geweld of dwang gebruikt, het moet via prediking en overtuiging want ‘onze wapens zijn niet vleselijk’ (naar de Korintiërs). Eenmaal aan de macht zal de doodstraf voor overspel en homoseksualiteit echter ‘niet uit te sluiten’ zijn. Over slavernij zal nog wel discussie gevoerd moeten worden maar ook dat is niet de facto anti-christelijk. Onder zo’n regime zou president Donald Trump overigens ook geëxecuteerd zijn geweest wegens overspel. Voorts stemmen vrouwen voortaan via de echtgenoot en niet langer individueel (want dat individualisme zorgt juist voor problemen).
Deze ideeën sijpelen door in de religieuze belevingswereld van een man die politiek verantwoordelijk is voor een leger van 2,9 miljoen militairen, en deze macht ook aanstuurt volgens zijn christelijke ideaal. Zo heeft Hegseth een ‘360 graden Heilige Oorlog’ aangekondigd tegen linkse ideologieën, ziet hij de islam als existentiële bedreiging voor de Westerse beschaving en ziet hij feitelijk het Amerikaanse leger als… nou ja kijk en oordeel zelf maar:
De romantische misvatting
Nog niet zo heel lang geleden zag de vicepresident van de Verenigde Staten, J.D. Vance, zich als Never Trumper en ‘boze atheïst’. Tot hij zich in 2019 bekeerde tot het katholicisme. Een stap die hij zelf omschreef als ‘aansluiten bij het verzet’, maar dan wel een verzetsbeweging met een hoge overlevingskans want ‘de Katholieke Kerk is gewoon heel erg oud’ – en zal dus niet zomaar bezwijken.
Twee jaar later, tijdens zijn campagne voor de Senaat, stelde hij op een katholiek fundraisingplatform dat er een ‘beschavingscrisis’ in dit land is: ‘Zelfs gezonde, intacte families krijgen niet genoeg kinderen om een toekomst garanderen’. Hij nam de Hongaarse president Viktor Orbán als voorbeeld. Diens regering biedt leningen aan getrouwde stellen die kwijtgescholden worden indien ze drie kinderen krijgen en samenblijven. ‘Waarom kunnen we dat hier niet doen?’ vroeg Vance zich af.
Zijn religieuze bekering is moeilijk los te zien van zijn afkeer van seculiere, moderne tijden waarin ‘kinderloze kattenvrouwtjes’, zoals hij kiezers van de Democratische partij omschreef, het voor het zeggen hebben.
Het is geen puur Amerikaans fenomeen.
Ook in Nederland zien we zelfverklaarde intellectuelen die het christendom verdedigen als culturele stabiliteit, als bolwerk tegen islamisering of houvast in onzekere tijden. Aanvankelijk zagen we dit soort denkbeelden vooral bij de Forum voor Democratie angehauchten, waaronder Thierry Baudet en een deel van zijn partijgenoten, maar ook bijvoorbeeld hoogleraar Andreas Kinneging. We zien dergelijke riedels eveneens regelmatig terugkeren in de timeline van bijvoorbeeld Wierd Duk (en als ik mij goed herinner zag ik eveneens GeenStijl-scribent Timon Dias onlangs peinzend in de ruimte staren terwijl hij iets mompelde over een God Gap in de seculiere samenleving).
De Britse onderzoeker Helen Pluckrose, expert in christelijke geschiedenis van 1300-1700, waarschuwt voor dit soort historisch onhoudbare romantisering en metaforische abstrahering van religieuze dogma’s. Toen het christendom daadwerkelijk macht had in Europa, was het niveau van religieus geweld dusdanig dat ‘onze huidige cultuuroorlogen er kinderachtig bij afsteken.’ Christendom lijkt alleen vreedzaam omdat 400 jaar secularisme het van institutionele macht heeft beroofd (een omwenteling die niet zonder slag of stoot ging, de Investiturenstrijd begon immers al in 1075).
Helen Pluckrose:
“Atheists who regard religion positively in a largely metaphorical or symbolic way often struggle most to comprehend that others believe literally in God, Heaven, and Hell. Because they themselves regard religion abstractly as some kind of narrative framework useful for meeting human social and psychological needs, they are prone to assuming that believers in the religion do too.
They are then frequently mystified when some are willing to kill and die for their faith, or impose it on others by force, in the conviction that eternal destinies are at stake
Any discussion of reversing religious decline must therefore be grounded in literal, not metaphorical, understanding of Christian beliefs, and in historical and geographical evidence of what societies dominated by strong religious conviction look like. While Christianity in liberal democracies has absorbed a “live and let live” ethos, there is no guarantee it will hold to it if literal God-belief grows while our commitment to evidence-based epistemology, reason, and liberal expectations of secularism falls. Upholding the skeptical fruits of the Enlightenment is surely the ‘one job’ of secularists.”
Wierd Duk is overigens niet naïef ten aanzien van dit kader. Als domineeszoon ként hij de ‘autochtone Nederlandse christenen’ als ‘ruggengraat van de samenleving,’ weet hij wat de Bijbel bevat en komt hij - vaker dan welke landelijke journalist ook - in het Nederlandse achterland waar God en familie hoger aangeslagen worden dan individualisme en culturele relativering. Desalniettemin lijkt hij wel enigszins te vergeten dat Nederland letterlijk ontstond uit opstand tegen religieus autoritarisme.
Wie wel naïever lijkt, is Ayaan Hirsi Ali. Ze keerde zich af van de islam waarin ze geboren is en werd een overtuigd seculier en atheïstische liberaal. In recente jaren echter heeft ze zich bekeerd tot het Christendom, eerst vanuit een zoektocht naar spirituele vervulling maar inmiddels bepleit ze een bredere terugkeer naar de kerk.
Haar bekering is voor haar niet alleen een persoonlijke ontwikkeling of stap maar onderdeel van een beschavingsstrijd die zij nog altijd voert tegen islamisme. Ze lijkt hierbij echter te vergeten of toch tenminste te negeren dat ze zich heeft bekeerd tot een religie die zich niet manifesteert als staatsvorm - zoals de islam wel doet - maar dat (vooralsnog kan) doen op een moment waarin die religie juist wordt beteugeld door de seculiere context waarin deze bestaat in onze westerse samenleving.
Een nieuwe cultuur van nieuwe letterlijkheid
Vorig jaar schreef ik een kerstig achtergrondverhaal voor Vrij Nederland over conservatief-rechtse bekeerlingen: J.D. Vance, Jordan Peterson, Ayaan Hirsi Ali, Eva Vlaardingerbroek. De lijst van born again katholieken werd ineens wel heel erg lang, maar - dankzij mijn eigen katholieke opvoeding - viel mij op hoe velen van heen meer politieke bekeerlingen lijken dan spirituele. Ze gebruiken het christendom als een (en in het geval van Vlaardingerbroek: etnisch) merkteken tegen islam en wokeness. Als reactief alternatief verhaal. De agenda focust op familie, anti-immigratie en nationalisme, maar de barmhartigheid van Jezus is in geen velden of wegen te bekennen. Een soort christendom, zonder Christus.
Tegelijkertijd viel mij op dat de reactie op bekeerlingen ook weer té gemakzuchtig wordt weggezet als politiek radicaal-rechts gevaar. Een bekering tot het christendom is niet een eerste stap naar extreemrechtse radicalisering. Er is eerder sprake van een hernieuwde interesse in het christelijk geloof vanuit Gen-Z (geboren tussen 1997 en 2012), waar radicaal-rechtse influencers graag op meeliften. Destijds vond ik op sociale media meer jonge katholieke bekeerlingen die níét pleiten voor een witte etnostaat, dan wél.
“We leven in een tijd van pastoor TikTok en kapelaan Instagram”, zei pastoor Jan-Jaap van Peperstraten destijds, terwijl hij ‘zijn ogen uitkijkt’ op social media. Van katholieke Outfits of the Day (OTD) en nonnen in waterpistoolgevechten tot fitboys die zich afvragen: ‘Squat would Jesus do?’ Enerzijds is daar de onmiskenbare esthetiek van de Katholieke Kerk, die zich perfect leent voor deze beeldcultuur. (Van Peperstraten: “We hebben wierook, er gebeurt tenminste iets!”) Anderzijds zorgt het hap-snap informatiedieet volgens de pastoor voor een ‘nieuwe cultuur van nieuwe letterlijkheid’. Een behoefte aan vaste routines en duidelijke leefregels, “terwijl het juist heel katholiek is om tekst niet letterlijk te lezen, maar na te denken over de verschillende leeswijzen die zich de afgelopen tweeduizend jaar hebben ontwikkeld.”
“Er is een verlangen naar een groter verhaal, mensen verkruimelen achter hun schermpjes”, aldus Van Peperstraten. Hij ziet in zijn eigen maar ook in naburige parochies met toenemende regelmaat clubjes jonge mannen binnendruppelen die zich graag willen laten dopen: “Vooral jongens met een gemengde achtergrond, het is heel divers. Als ik dan een gemene deler moet identificeren, zie ik eerder een sportelement: ze kennen elkaar van fitness of voetbal.” Ook delen ze ‘een overduidelijk antagonisme tegen de seculiere orthodoxie’. Oftewel: counter culture. Afzetten tegen de heersende moraal. De hippies van vroeger zijn nu immers zélf het establishment van universitair docenten, journalisten cultuurmakers.
Dan zijn er tot slot nog de letterlijke fundamentalisten, zoals de Amerikaanse prediker Wilson, die geloven dat de Bijbel Gods directe woord is en (dus) een theocratie willen stichten. Ook al is de theologie extreem, ze zijn in ieder geval wel consistent. Het ‘zombie-katholicisme’ van extreem-rechts is eigenlijk gevaarlijker dan Wilsons eerlijkheid want hij zegt tenminste openlijk waar hij voor staat. Vlaardingerbroek daarentegen vermengt Great Replacement-theorieën met religieuze retoriek, zonder zich iets aan te trekken van christelijke ethiek maar door de Instagrammable pracht en praal van het klassieke katholieke decor (glas-in-lood! Marmer! Blinkend goud!) als backdrop voor haar influencer-decor te gebruiken.
Vals gelijkspel
Juist degenen die in religie een oplossing zien voor politieke kwesties negeren de ingebouwde, intrinsieke logica van geloof. God heeft de Bijbel gedicteerd, ongelovigen gaan naar de hel, jij kent De Waarheid die anderen redt. Volgens die logica is het juist irrationeel om niet autoritair te worden als je de kans hebt. Waarom zou je toekijken hoe anderen naar de hel gaan, als je dat kunt voorkomen? En waarom zou je toekijken hoe anderen kleine babypuppykindjes vermoorden middels abortus, als je dat kunt voorkomen?
Daarnaast kunnen we na tweeduizend jaar ervaring wel stellen dat gematigd christendom zonder staatsmacht historisch uitzonderlijk is. Het vroege christendom was vaak pacifistisch maar dat veranderde drastisch toen het onder keizer Constantijn staatsmacht kreeg. Daar waar het christendom institutionele macht had (van de middeleeuwen tot de Verlichting) domineerden Inquisitie, heksenverbrandingen en religieuze oorlogen. Niet heel gezellig. Zeker, er waren gematigde tradities zoals de Franciscanen en mystieke bewegingen maar die konden juist bloeien omdat ze op afstand van die staatsmacht leefden.
Macht corrumpeert, religie is daarop geen uitzondering. Het huidige vriendelijke, pluralistische christendom ontstond pas toen secularisme het van staatsmacht ontdeed. Lokale kerken konden wel tolerant zijn maar zodra christendom weer politieke controle kreeg, werd het autoritair. Zonder een seculiere rem krijgen we de likkebaardende pastor Wilson (en onderschat onze eigen lokale christenbroeders van de SGP niet) die precies de oude situatie wil herstellen waarbij het christendom staatsmacht heeft.
Valse romantiek over dit christendom - door het te presenteren als de ‘ruggengraat van de samenleving’ - is een legitimering voor het idee dat Nederland ‘eigenlijk’ christelijk is, of hoort te zijn. Wilson gebruikt precies dit argument om zijn theocratie te rechtvaardigen.
En die ambitie is er wel degelijk. Religieuzen, ook in Nederland, poneren steevast het idee dat ‘secularisme ook een manier van denken is’, net als de liberale rechtsstaat ook een van de vele ideologieën is die je kunt hebben. Alsof wetenschap, staatsrecht en seculiere moraliteit andere soorten religie zijn.
Het punt is dat secularisme geen absolute waarheidsclaim maakt en die vooral ook niet oplegt aan anderen - in die zin is het hardcore progressivisme - woke - niet per se een seculiere uitwas maar komt het dichter bij een religie die óók een autoriteitsclaim wil leggen. Maar dan met opgelegde voornaamwoorden.
Daarnaast is er een groot verschil tussen methode en dogma: iets lijkt waar op basis van bewijs, maar je kunt je vergissen (zoals in de wetenschap) of iets is waar omdat God het zegt (dogma). Secularisme gebruikt de eerste methode voor politieke besluitvorming, het is dus geen geloof maar een bescheidenheid. Het is daarom een procedure en geen op zichzelf staande substantie zoals een religie dat wel is.
Tot slot is het de enige garantie voor pluriformiteit. Met secularisme is er ruimte voor de SGP, voor mij, voor moslims en boeddhisten. Zonder secularisme maakt de SGP alleen ruimte voor de SGP (en krijgen we een soort hybride DENK-SGP-FvD-incel-run Handmades Tail maatschappij terug, ja dank je de koekoek - daar heeft moeder Kuijpers haar BH niet voor zitten te verbranden). Dat maakt een overdreven romantisering van het christendom binnen de context van politieke en maatschappelijke vraagstukken - zéker wanneer het wordt geponeerd als gemakzuchtig antwoord op een existentieel gevoelde spirituele leegte in een seculiere samenleving - uiteindelijk niet restauratief maar gevaarlijk.
Spirituele behoeften kunnen niet opgelost worden door politieke arrangementen, en politieke problemen kunnen niet opgelost worden door spirituele recepten. De romantiseerders willen het beste van beide werelden. Christelijke cultuur voor identiteit en houvast, maar zonder de theologische consequenties. Wel de kerstbomen, niet Latijnse nachtmis. Maar terwijl ze mijmeren over cultureel christendom ondergraven ze het enige systeem dat een werkelijke vrijheid van geweten beschermt.
Deze artikelen zijn gratis te lezen, maar niet gratis te maken. Steun mijn werk en schrijf je in, deel het artikel of overweeg een betaald lidmaatschap. Een eenmalige donatie is uiteraard ook welkom!