DieuwsNieuws presenteert: de Defensie DOGE Awards

KETTINGZAAG ERIN

Afgelopen week presenteerde de staatssecretaris van Defensie Gijs Tuinman een plan voor meer, meer, meer militairen. Feitelijk komt het neer op ‘een enquete uitsturen’ en het schriftelijk aankondigen van ‘de grootste campagne ooit’, dus hou vooral nog niet de adem in. Misschien eerst intern even kijken welke handjes vrijgemaakt kunnen worden voor operationele zaken? Daarom hierbij: drie kandidaten voor de DieuwsNieuws DOGE Awards - met een poll onderaan het artikel!

‘Snoeien om te groeien’, zei voormalig premier Jan Peter Balkenende (CDA) ooit. Een wijsheid die in Argentinië next level is gegaan. President Milei won de verkiezingen met de belofte de kettingzaag in de bureaucratie te zetten. Het aantal ministeries werd gehalveerd en het aantal werknemers in de publieke sector daalde in 2024 met 10 procent. Ruim 40.000 ambtenaren werden ontslagen. Na jaren overbestedingen weet Argentinië het begrotingstekort om te buigen en de inflatie terug te dringen. Het land komt uit een recessie en de armoede daalt, al blijft deze met een piek van 50 procent behoorlijk hoog.

De Amerikaanse president Donald Trump kopieerde deze aanpak en stelde Tesla en X-eigenaar Elon Musk aan om het Department of Government Efficiency (aka DOGE) te runnen. De kettingzaag schiet hier en daar nog wel eens uit - zo werden ambtenaren die de nucleaire wapens moesten controleren en veilig houden per ongeluk ontslagen - maar het idee erachter is helder.

In Nederland is de huidige schuldenlast net zo groot als 46,5 procent van de hele Nederlandse economie, maar als we de Brusselse plannen voor 800 miljard richting ‘iets’ met Defensie mogen geloven, zal deze naar verwachting groeien. Nu willen ambtenaren nog wel eens het zicht op centen verliezen (het is tenslotte niet hun eigen geld) dus laten we even kijken waar bij het ministerie van Defensie winst valt te halen, aka: waar de kettingzaag in kan.

Kandidaat 1: De Bestuursstaf

Eerder deze maand schreef ik voor Follow the Money een artikel over de verburgering van Defensie: er lopen meer managers rond dan militairen. Want hoewel Defensie roeptoetert 75.000 mensen in dienst te hebben, vergeten ze er altijd bij te vermelden dat van deze 75.000 er 22.435 burgerambtenaar zijn.

Opvallend is met name de hoeveelheid topfuncties bij zowel militairen als burgerambtenaren. Minstens zo opvallend is dat deze topfuncties voorheen in de personeelsrapportages werden gemeld aan Tweede Kamer, maar sinds enkele jaren heel stilletjes zijn verdwenen. Blijkbaar is verantwoording iets wat vooral de lagere schalen moeten afleggen.

Enfin, in reactie op het FTM artikel kwam de officieren vereniging met een lezenswaardig betoog waarin de kritische officieren nog wat extra cijfers hadden opgedoken:

‘Na de reorganisatie van 2014 bestond Defensie uit zo’n 52.000 VTE’en, wat daarna weer stijgt naar een organisatie van 74.000 VTE’en. De verhouding in groei tussen de verschillende defensieonderdelen ontloopt elkaar niet bijster veel. Wat hier wel enorm uitspringt is de omvang van de Bestuursstaf.

Deze is in 2015 nog 2,9% van de Defensieorganisatie, maar is in 2024 liefst 5,4%. Een groot deel van die groei is te verklaren door het Defensie Cyber Commando, Special Operations Command en inlichtingenfuncties. Een deel kan verklaard worden door aspecten die ook in het artikel van FTM aan de orde komen in de hoedanigheid van specialisten op het gebied van veiligheid en milieu. Maar daar houdt het helaas niet op. De Directie Beleid was in 2009 namelijk nog maar 40 VTE’en groot en is inmiddels in 2024 toegenomen naar 450 VTE’en. Een verveelvoudiging. Daar kunnen gevechtseenheden alleen maar van dromen.

We kunnen gerust benoemen dat er een enorme groei is ontstaan in de besturing bij Defensie. Het is talloze militairen een doorn in het oog. Maar voor de hoge rangen en schalen verkiest het personeel uiteindelijk toch de Haagse burelen. Zo zijn de gevechtseenheden nog steeds leeg en klotsen de beleidsmedewerkers en -adviseurs over de plinten.’

Van 40 arbeidsplaatsen naar 450 gaan in nota bene hetzelfde tijdsvak waarin wegens geldgebrek opleidingen werden stopgezet, compagnieën werden samengevoegd (bij de Landmacht) of zelfs ‘tijdelijk werden opgeheven’ (Korps Mariniers). Sowieso: het feit dat blijkbaar *niemand* van al die 450 VTEs bij de politieke plannen om defensiepersoneel meer dan te verdubbelen zijn vinger opstak met de vraag ‘HOE DAN?’, is op zich al een nominatie waard. Zoals PAXEN BE LIKE mooi samenvat: Alles kan. Behalve kritiek leveren. Dan moet je ineens wél aan allerlei eisen voldoen (lees: verantwoording afleggen).

Gefeliciteerd Bestuursstaf! *geluid van treurige roltoeter*

Hartjes voor het Yerba Mate detail

Kandidaat 2: De Activiteiten Agenda

In 2016 had ik mijn eerste (en tot nu toe enige) rectificatie te pakken. Ik schreef destijds voor Follow the Money hoe (tegenwoordig generaal) Elanor Boekholt aan de wieg stond van ‘Innovation AIR’, een zelfbenoemd pioniersvehikel die baanbrekende activiteiten ontplooide, zoals een conferentiezaal waar officieren bolletjes wol naar elkaar gooien (#verbinding), medewerkers die elkaars handen overtekenen (‘transfusie door samenwerking’-workshop) of 14.000 euro kostende cursussen liet volgen aan de ‘Singularity University’. Ook kwam Generaal McChrystal voor 33k een praatje houden. Want: ‘spontane ideeën vragen om een spontaan budget’.

Er stond zelfs enige tijd zelfs een wc-pot in de lift van de ‘Toren’ in Breda om ‘mensen aan het denken te zetten’ #outofthebox. Dat laatste bleek te gestoord om waar te zijn: het was geen wc-pot, maar een douche. En dus moesten we in een vervolgartikel rectificeren: het geld werd niet door de plee gespoeld, maar verdween onder het slurpende geluid van een doucheputje…

Dat is alweer bijna tien jaar geleden en soms schrik ik nog badend in het zweet wakker van traumatische beelden van met droge pasta knutselende DMO’ers tijdens een workshop. Helaas leert een kijkje in de activiteitenagenda van Defensie dat de HR-luchtfietserij hardnekkiger is dan onkruid tussen je terrastegels. Zo zie je maar wat één enkele regeertermijn D66 (in de vorm van voormalig minister Kajsa Ollongren) met een departement kan doen.

Afgelopen weken konden militairen bijvoorbeeld op ‘tweedaags yoga retraite’, een workshop Ikigai volgen, een lunch ‘walk & talk’ met de Autisme Ambassade Defensie doen of de cursus ‘oordeelvrij communiceren volgens de Gordon®-methode’ volgen.

Nu weet ik niet wat grappiger is: de ‘®’ achter de Gordon methode (instant TellSell-deurverkoper vibes), of het feit dat de klaarblijkelijke grondlegger van ‘oordeelvrij communiceren’ zijn naam deelt met de emotioneel ietwat instabiele volkszanger die juist bekend staat vanwege zijn van oordelen overlopende fitties.

Minder grappig: de oordeelvrije flowchart getiteld ‘gedragsraam’ blijkt goed voor 780.000 euro subsidie vanuit het ministerie van Defensie. De cursus draagt tenslotte bij aan ‘aan een sociaal veilige werkomgeving waarin ruimte is voor diversiteit en inclusiviteit’.

Ander HR-ballonnetje dat subsidie kreeg (*bijt op vuist*): SAPril. In de maand april zijn er in de kantine van Vliegbasis Volkel fietsen geplaatst die ‘een blender aandrijven waardoor je al trappend binnen vijf minuten een gezond sapje maakt, bijvoorbeeld met melk of yoghurt en verschillende soorten groenten en fruit’. Ook werd de frituur een dag uitgezet en was er ‘voorlichting over vegetarische producten’. Fotobewijs hieronder, anders geloven jullie mij niet:

De Jussen komen!

Het gaat niet zozeer om het geld, maar het vermogen van dit soort HR-geHariKnutsi om alle strijdbare zuurstof uit de ruimte te zuigen. Een groot deel van de activiteiten bestaat uit interne cursussen die worden gegeven op landgoed Beukbergen. De agenda laat zien hoe de balans tussen nuttig en aangenaam een beetje de verkeerde kant is opgeslagen qua militaire vorming.

Er zit nogal wat ruimte tussen geestelijk verzorgers met militairen in gesprek laten gaan over ethische dilemma’s op uitzending (nuttig) of ze twee dagen op een yoga-matje neerzetten, zenmeditatie of stilteretraites aanbieden (minder nuttig). Zo wordt volgende maand de kwakzalver-cursus ‘Persoonlijke Veerkracht door Neurolinguistisch Programmeren' aangeboden en hiervoor krijgen militairen verlof, maar wanneer diezelfde militairen besluiten een opleiding te volgen waar ze later in de burgermaatschappij wél iets aan kunnen hebben, moet dat allemaal in de eigen tijd en van de eigen centen. Verlof hiervoor krijgen, is een stuk lastiger.

Defensie heeft de mond vol van een ‘flexibele schil’ maar bedoelt daar in de praktijk vooral mee dat werknemers zich naar de organisatie moeten voegen. Vroegah konden militairen tijdens de dienstplicht een technisch diploma halen voor na de dienst. Waarom geen loodgieters- of monteursdiploma’s aanbieden? Specialistische opleidingen in samenwerking met lokale mbo- en hbo-scholen aanvullen met beroepsvakken, zodat militairen na hun dienst naar buiten lopen met een geldig papiertje?

Jongeren maken zich meer zorgen om bestaanszekerheid dan militaire veiligheid, dus je spreekt de doelgroep meer aan met garantie van het eerste dan angst aanjagen voor het tweede.

Kortom: de kettingzaag in gesubsidieerde lavendelsnuiverij van vroeg-boomende midlifers. Yoga doe je - like the rest of us - maar lekker in je eigen tijd.

Uiteraard hebben ze op Campus Kromhout wel tijd voor ‘dagelijks een uurtje ultieme ontspanning’

Kandidaat 3: Europese Aanbestedingswet

Nederland gaat met militairen aanbestedingen om, alsof we chocolaatjes inkopen. Want waarom makkelijk doen als het ook moeilijk kan?

Wetenschappers van de Universiteit Utrecht bekeken vijf jaar geleden in opdracht van het Ministerie van Defensie de Europese wetgeving bij het opzetten van de samenwerking tussen het ministerie en logistieke dienstverleners (onder de noemer Ecosysteem Logistiek). Volgens de Europese regels mogen EU-lidstaten bij overheidsopdrachten niet discrimineren tussen nationale aanbieders en die uit andere lidstaten. In het geval van het opzetten van een logistieke (militaire) keten is het een beetje lastig als je gaat samenwerken met bijvoorbeeld een logistiek bedrijf in Duitsland. Wat als je snel militaire troepen moet verplaatsen, en hoe ga je dan samen met dit bedrijf militaire oefeningen doen?

Een uitzondering is hierdoor gerechtvaardigd: de militaire veiligheidsbelangen van de krijgsmacht zijn onvoldoende gewaarborgd bij een Europese aanbesteding, dus is die niet nodig. De onderzoekers stelden dat de ‘interne markt een ‘middel’ is om het fundamentele ‘doel’ van de EU na te streven - namelijk het verzekeren van de vrede tussen de volkeren van Europa - en in wezen daaraan ondergeschikt is’.

Daarnaast geniet het NAVO-verdrag binnen de EU verdragen een bevoorrechte positie:

‘Dit komt doordat het NAVO-Verdrag in 1949 in werking trad, bijna tien jaar voor het Verdrag van Rome (1958). Artikel 351 VWEU bepaalt in dat verband dat de rechten en verplichtingen uit dit verdrag niet kunnen worden aangetast door de EU-Verdragen. Dit wordt ook benadrukt in artikel 42, lid 7 VEU dat bepaalt dat de NAVO-verplichtingen voor “de lidstaten die er lid van zijn de grondslag en het instrument van hun collectieve acties blijft”.’

Overheidscontracten vanuit Defensie kunnen - mits ze een militair doel dienen en dus op zekers als het in relatie staat tot behalen van NAVO verplichtingen, zoals militaire mobiliteit - uitgezonderd worden van de werking van het EU interne marktrecht, waardoor er dus ook geen EU-rechtelijke aanbestedingsverplichtingen zijn.

Toch merken Nederlandse defensiebedrijven vijf jaar na deze wetenschappelijke bevindingen *exact* het tegenovergestelde, constateerde Hans Huigen, directeur van de Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid (NIDV) bij BNR. ‘Men krijgt het geld niet weggezet, en dat heeft alles te maken met dat alles moet worden openbaar aanbesteed. Dat maakt het erg stroperig dus de bottleneck zit meer in contractvorming en het aantal juristen en inkopers’. Ligt het aan de bureaucratie? Huigen: ‘Je zal naar versimpeling moeten in de aanschafregulering’.

Het punt is: die is er al. Nederland maakt het zichzelf onnodig lastig. De internationale wetgeving voorziet - zo laat het onderzoek van de Universiteit Utrecht ook zien - ruimschoots in de opties. We hebben veel meer bevoegdheden voor aankopen dan we onszelf wijsmaken, en sluiten onszelf op in een vermeende juridische noodzaak van het altijd nauwgezet moeten volgen van de Aanbestedingswet. Het is een zelfverkozen dwangbuis: want als je jezelf politiek committeert aan het volgen van de Aanbestedingswet - dan ben je er ook aan gebonden.

De ministerraad moet zich afvragen of ze liever het braafste jongetje in de EU-klas zijn op het gebied van de interne markt, of dat ze de juridische ruimte gewoon pakken die er is. Je kunt als kabinet niet én pleiten voor meer geld naar Defensie, en tegelijkertijd het departement de handen juridisch op de rug binden. Omdat papieren werkelijkheden zo lekker knisperend fikken, stel ik hier een vlammenwerper voor.

U mag het zeggen. The winner is…

LAVENDELSNUIVENDE UPWARD FACING DOGE

De artikelen zijn gratis te lezen, maar niet met gebakken lucht alleen te maken. Steun mijn werk en deel het artikel, word betalend lid of overweeg een eenmalige bijdrage als blijk van waardering: